रमेश धमला

काठमाडौं । नेपाली भूमि लिपुलेक र लिम्पियाधुरा क्षेत्रमा भारत-चीनले गर्दै आएका गतिविधिले नेपाललाई संवेदनशील बनाएको छ ।

दुई ठूला छिमेकी राष्ट्रले व्यापारिक नाकाको रुपमा प्रयोग गर्न खोजेको लिपुलेक क्षेत्र सुरक्षाका हिसाबले त्रिदेशीय विन्दु हो । सामरिक दृष्टिकोणले पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण क्षेत्रको रुपमा लिने गरिन्छ । लामो समयदेखि नेपाली भूमि कालापानी कब्जा गरेर बसेको भारतले लिपुलेक हुँदै मानसरोबर जाने सडक निर्माण गर्दा सुइको समेत नपाएको नेपालले पछिल्ला वर्षहरुमा भने त्यस क्षेत्रमा आफ्नो सुरक्षा उपस्थिति बढाउँदै लगेको छ ।

२०७७ साल कार्तिकमा भारतले जब नेपाली भूमि समेत समेटेर नक्सा जारी गर्यो त्यस यता लिपुलेक क्षेत्रमा नेपालले पनि आफ्नो सुरक्षा उपस्थिति बलियो बनाउँदै लगेको छ । नक्सा जारी गरेको करिब ६ महिना पछि भारतका रक्षामन्त्री राजनाथ सिंहले नेपाली भूमि हुँदै निर्माण गरेको सडक उद्घाटन गरेपछि नेपालले पनि चीन र भारतसँगको त्रिदेशीय विन्दुमा निगरानीका लागि सशस्त्र प्रहरी बलको सीमा सुरक्षा बेस स्थापना गरेको थियो ।

वैशाख २ गते भारतले सडक उद्घाटन गरे लगतै तत्काल निरीक्षकको नेतृत्वमा छाङरुमा सीमा सुरक्षा पोष्ट स्थापना गरेको सशस्त्र अहिले त्यहीं स्थानमा डिएसपीको नेतृत्वमा गुल्म बनाएको छ । त्यो भन्दा माथि भने कालापानी क्षेत्रको टिंकरमा अर्को विओपी स्थापना गरेर राखेको छ । भारतले मानसरोबर जानका लागि सडक बनाएको विषय नेपालले सुइको समेत नपाएपछि करिब ५ वर्षमा नेपालले पनि आफनो गम्भिर सुरक्षा चसो राख्दै आएको छ । सशस्त्र प्रहरी बलको बिओपी स्थापनापछि पहिलो पटक कालापानीस्थित एक नम्बर पिल्लरसम्म गस्ति पुगेको हो ।

नेपाली सुरक्षाकर्मीको उपस्थिति नहुँदा भारत र चीनले त्यस क्षेत्रमा गरिरहेको गतिविधिको सूचना करिब शून्य जस्तै थियो । भारत र चीनले जसरी व्यापारिक रुपमा मात्रै लिपुलेक क्षेत्रलाई प्रयोग गर्न खोजिरहेका छन् । त्यो भन्दा सामरिक र सुरक्षा दृष्टिबाट पनि नेपालसंग महत्व राख्ने विषय भएको सुरक्षा मामिलाका जानकार बताउँछन । सशस्त्र प्रहरी बलका पूर्वअतिरिक्त महानिरीक्षक राजेश श्रेष्ठले नेपाल त्रिदेशयी विन्दु भएकाले भारत र चीनले गरेको व्यापार सहमतिले नेपालको भौगोलिकसँगै आर्थिक सुरक्षामा पनि फरक पर्ने बताउनुभएको छ । जुन निकै संवेदनशिल विन्दु भएको समेत उहाँको भनाइ छ ।

त्यसो त दार्चुलाका नागरिकले सदरमुकामसम्म आउन पनि भारतीय भूमि प्रयोग गर्नुपर्ने भएपछि सरकारले दार्चुलादेखि टिंकरसम्मको सडक निर्माणको जिम्मेवारी नेपाली सेनालाई दिएको थियो । २०७७ सालमा नेपालले घोरेटो बाटो निर्माण गरेको थियो । अहिले पनि छाङरु र टिंकर जोडने सडक सेनाले निर्माण गरिरहेको छ । पारिपट्टि भारत र वारी नेपाल रहेको स्थानमा सेनाका लागि विष्फोट गराउन समेत समय-समयमा भारतले अप्ठेरो पार्दै आएको छ ।

त्रिदेशीय विन्दु भएकाले लिपुलेक क्षेत्र भारत र चीन दुवैको सुरक्षा हिसाबले पनि रणनीतिक रुट हो । सेनाले सडक निर्माण गर्नु, सशस्त्र प्रहरी बलको बलियो उपस्थितिले लिपुलेक र कालापानी नेपालको सुरक्षा घेरामा रहेको प्रष्ट हुने विज्ञको दावी छ ।
पूर्वअतिरिक्त महानिरीक्षक श्रेष्ठले नेपाल सीमा क्षेत्रको नागरिकलाई सुरक्षाको पनि प्रत्याभूत दिलाउन सक्नु पर्नेमा जोड दिनुभयो । अहिले सशस्त्र प्रहरी बलको उपस्थितिले त्यो क्षेत्रका नागरिकले सुरक्षित महसुश गरिरहेको समेत उहाँले बताउनुभएको छ ।

नेपालको चीन र भारतसँग फरक फरक स्थानमा नाका जोडिएका छन् । लिपुलेक मात्रै त्यस्तै स्थान हो, जहाँ चिन र भारत दुवैसँग नेपालको सीमा जोडिएको छ । भारत र चीनले आफ्नो साझेदारी गरिरहँदा नेपालले आप्mना नागरिकको सुरक्षा हेर्नुपर्ने छ । दार्चुला, कालापानी लिपुलेक क्षेत्रसम्मका नागरिकको सुरक्षा र सीमा नाकामा खटिएका सुरक्षा दुवैको मनोवल उच्च राख्न सरकारले पनि ठोस योजना र लगानी बढान आवश्यक छ ।