दीपक श्रेष्ठ, गृष्मा राजभण्डारी

काठमाडौं । झुलुक्क हेर्दा प्राकृतिकजस्तो देखि कृत्रिम आँखाले मानिसको सौन्दर्य बचाउने काम गर्छ । विभिन्न कारणले आँखाको ज्योति गुमाएका र फेरि ज्योतिको सम्भावना नभएकाहरुले यो सेवा लिने गरेका छन् ।

आँखा गुमाएकाहरूका लागि पहिलेको आँखा जस्तै कृत्रिम आँखा राख्ने पद्धति नेपाल आँखा प्रतिष्ठान तिलगंगाले १२ वर्ष अघिदेखि गर्दै आएको छ । कृत्रिम आँखाले दृष्टि नदिने भए पनि यसले अनुहारमा पहिलेको आँखा भएजस्तै शोभा भने दिने गर्छ ।

प्रतिष्ठानका अनुसार हालसम्म २ हजार बढीले कृत्रिम आँखा राखेका छन् । दृष्टि गुमेसँगै जसको आँखा निकालिएको हुन्छ, ती व्यक्तिलाई कृत्रिम वा नक्कली आँखा राख्ने काम हुँदै आएको छ । कतिपय सन्दर्भमा आँखा सुकेको अवस्थामा पनि कृत्रिम आँखा राख्ने काम हुने गरेको छ । कृत्रिम आँखा एक्रोलिक भन्ने कच्चा पदार्थबाट बनेको हुन्छ । यो पाउडर अवस्थामा आउँछ । यो आँखा ५ देखि १० वर्षसम्म प्रयोग गर्न मिल्छ । कृत्रिम आँखा बनाएर लगाएपछि बेला बेलामा बिरामीले ६/ ६ महिनामा अकुलरिष्टलाई देखाएर आँखामा पोलिसिङ गर्ने काम गर्नुपर्छ ।

प्रतिष्ठानबाट दिइने आँखा २ प्रकारका छन् । एउटा तयारी अवस्थामा विदेशबाट ल्याइएका कृत्रिम आँखा हुन्छ, जसको मूल्य अलि सस्तो पर्छ । विभिन्न साइजमा आउने तयारी अवस्थाका आँखा कुन बिरामीका लागि ठिक हुन्छ, साइज अनुसार जाँच गरेर लगाएर पठाइन्छ । अर्काे अस्पताल आफैंले बनाउने आँखाको मूल्य भने बढी छ । शल्यक्रिया गरि निकालिएका आँखा सुक्दै गएको आँखाको ठाउँको नाप जाँच गरी त्यसको बनावट, चल्ने अर्को आँखासंग मिल्ने गरी रंग गर्ने र त्यसलाई निश्चित आकार दिएपछि नक्कली आँखा प्रत्यारोपणका लागि तयार हुन्छ । प्रतिष्ठानकी अकुलरिष्ट बिनिता गौतमका अनुसार अहिले कृत्रिम आँखाको माग बढ्दै गएको छ । आर्थिक रुपमा कमजोर र समय कम हुनेहरुले कृत्रिम आँखा हाल्ने गरेका छन् ।

अकुलरिष्ट गौतमकाअनुसार विरामीको आँखा निकालिसकेपछि जुन खाल्डो पर्ने हुन्छ, त्यसको नाप लिएर आँखा बनाइन्छ । बिरामीको अर्को आँखा हेरेर त्यसको रङ्ग मिलाउने काम गरिन्छ । आँखाको सकेट अनुसार नापेर बनाइने हुँदा यहीँ बनाएको कृत्रिम आँखा राम्रोसँग फिट हुने हुन्छ । तिलगंगामा हरेक दिन ७ देखि १० जना मानिस कृत्रिम आँखा राख्न आउने गरेका छन् । यस्तै बिरामीको आँखामा नापेर दैनिक एउटा कृत्रिम आँखा तयार गर्ने गरिएको छ । कृत्रिम आँखा हाल्न आउनेहरूमा धेरैजसो चोटका कारण आँखा गुमाउनेहरू छन् । नक्कली आँखा बनाउन सबै कच्चा सामग्री भारतबाट ल्याइन्छ । तयारी आँखा अर्को आँखसँग मेल नखाने भएकाले महँगै भएपनि अधिकांश यहीँ निर्मित कृत्रिम आँखा उपयोग गर्न रुचाउँछन् । कृत्रिम आँखा बनाउन प्रयोग हुने कच्चा पदार्थ उत्पादनका लागि प्रतिष्ठान प्रक्रियामा रहेको र जसले गर्दा आउँदा दिनहरुमा कृत्रिम आँखा जडान गर्न अझ सहज हुने अकुलरिष्ठ गौतम बताउनु हुन्छ ।

यस्तो कृत्रिम आँखा राख्दा प्रतिकूल असरहरू देखा नपर्ने चिकित्सकहरुको भनाइ छ । तर बेलाबेलामा स्वास्थ्य जाँच भने गर्नुपर्ने हुन्छ । कृत्रिम आँखा फिट गरेर पठाइसकेपछि त्यसको सफाइ र प्रयोग कसरी गर्ने भन्ने बारेमा उनीहरूलाई जानकारी दिएर पठाउने गरिएको छ । आँखा गुमाएका व्यक्तिले कृत्रिम आँखा राखेपछि आफ्नो पहिलेको सौन्दर्य पाउने र अर्कोतिर आत्मसम्मान पाउने भएकाले यो प्रविधि लोकप्रिय बनेको छ ।